جمعه در قرآن و حدیثجمعه، هفتمین روز هفته دارای جنبه عبادی، فقهی و اجتماعی - دینی مهم در فرهنگ اسلامی، هم‌چنین نام نمازی با احکام خاص می‌باشد. فهرست مندرجات۱.۱ - ریشه ۱.۲ - معادل فارسی ۲ - وجوه نام‌گذاری جمعه ۲.۱ - نام‌گذاری کعب بن لُؤَیّ ۲.۲ - نام‌گذاری انصار مدینه ۲.۳ - وجوه دیگر ۳ - وقایع تاریخی روز جمعه ۴ - آثار نگاشته شده درباره جمعه ۵ - عناوین جمعه در احادیث ۶ - ویژگی‌های روز جمعه ۷ - اعمال و آداب روز جمعه ۷.۱ - نماز جمعه ۷.۲ - غسل جمعه ۷.۲.۱ - حکم ۷.۲.۲ - حکمت تشریع ۷.۲.۳ - اطلاق حکم ۷.۲.۴ - ابتدای زمان غسل ۷.۲.۵ - پایان وقت غسل ۷.۲.۶ - قضای غسل ۷.۳ - آداب دیگر روز جمعه ۸ - اعمال مکروه در روز جمعه ۹ - برترین روز هفته ۱۰ - مهم‌ترین کارهای عبادی روز جمعه ۱۱ - وقت استجابت دعا در روز جمعه ۱۲ - شرافت برخی روزهای جمعه ۱۳ - شب جمعه ۱۳.۱ - فضیلت ۱۳.۲ - اعمال و آداب ۱۴ - فهرست منابع ۱۵ - پانویس ۱۶ - منبع ۱ - واژه جمعه۱.۱ - ریشهواژه جمعه، از ریشه ج م ع، به معنای گردآوردن و پیوستن است که در عربی به سه شکل خوانده می‌شود: جُمُعَه، جُمْعَه و جُمَعَه. [۱]
ابن فارس.
[۲]
النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، چاپ محمود محمد طناحی و طاهراحمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ ش.
[۳]
ترتیب قاموس‌المحیط، چاپ طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
[۴]
فخرالدین بن محمد طریحی، مجمع‌البحرین، ذیل «جمع»، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ ش.
بیشتر قاریان ، در تنها آیه‌ای که نام این روز را در بر دارد، آن را به شکل جُمُعَه خوانده‌اند. [۶]
محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، ذیل آیه، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت) بی تا (.
[۷]
ابن جوزی، زادالمسیر فی علم‌التفسیر، ذیل آیه، چاپ محمد بن عبدالرحمان عبداللّه، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
[۸]
محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ذیل آیه، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
۱.۲ - معادل فارسیمعادلِ فارسیِ آن « آدینه » است [۹]
عبدالرحیم بن عبدالکریم صفی پوری، منتهیالارب فی لغة العرب، ذیل «جمع»، چاپ سنگی تهران ۱۲۹۷ـ ۱۲۹۸، چاپ افست ۱۳۷۷.
[۱۰]
دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ذیل «جمعه» .
و عرب جاهلی به آن « یوم العَروبة » می‌گفتند. [۱۱]
ابن منظور، لسان العرب، ذیل «جمع».
[۱۲]
محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، ذیل «جمع»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۲ - وجوه نام‌گذاری جمعه۲.۱ - نام‌گذاری کعب بن لُؤَیّدر باره وجه تسمیه روز جمعه گفته‌اند که یکی از اجداد پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم، کعب بن لُؤَیّ ، یا به قولی دیگر قُصَیّ بن کِلاب ، مردم را در این روز گرد می‌آورد و برای آنان موعظه می‌کرد [۱۳]
ابن منظور، لسان العرب، ذیل «جمع».
[۱۴]
ابن حجر عسقلانی، فتح‌الباری بشرح صحیح البخاری، ج۲، ص۲۸۱ـ ۲۸۲، مصر ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۵]
محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، ذیل «جمع»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
از این‌رو، برخی [۱۶]
حسن بن عبداللّه عسکری، الاوائل، ج۱، ص ۲۶، چاپ عبدالرزاق غالب مهدی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
[۱۷]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، الوسائل الی معرفة الاوائل، ج۱، ص ۳۰، چاپ عبدالرحمان جوزو، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
تغییر نام این روز را از یوم العروبة به جمعه، به کعب نسبت داده‌اند. [۱۸]
ابن منظور، لسان العرب، ذیل «جمع».
[۱۹]
محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، ذیل «جمع»، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴.
۲.۲ - نام‌گذاری انصار مدینهبرخی دیگر این نام‌گذاری را به انصار مدینه منسوب دانسته‌اند، زیرا بر پایه برخی احادیث ، اسعد بن زُراره پیش از هجرت پیامبر اکرم به مدینه ، مردم را در این روز گرد آورد و با آنان نماز گزارد و از آن پس نام جمعه برای این روز برگزیده شد. [۲۰]
عبدالرزاق بن همام صنعانی، المصنف، ج ۳، ص ۱۵۹ـ ۱۶۰، چاپ حبیب‌الرحمان اعظمی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۱]
ابن حجر عسقلانی، فتح‌الباری بشرح صحیح البخاری، ج۲، ص۲۸۱ـ ۲۸۲، مصر ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲۲]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۳۶ـ ۳۷، قم ۱۳۶۳ ش.
۲.۳ - وجوه دیگردر احادیث وجوه دیگری هم برای نام‌گذاری این روز ذکر شده است، از جمله گردآوردن گلِ آدم در این روز، به پایان رسیدن آفرینش آسمان‌ها و زمین در این روز، گرد آمدن مردم در این روز برای نماز، [۲۳]
عبدالرزاق بن همام صنعانی، المصنف، ج ۳، ص ۲۵۶، چاپ حبیب‌الرحمان اعظمی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۴]
ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج ۲، ص ۳۱۱، بیروت: دارصادر،) بی تا (.
[۲۵]
ابن خُزیمه، صحیح ابن خُزیمه، ج ۳، ص ۱۱۸، چاپ محمد مصطفی اعظیمی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
[۲۶]
ابن حزم، المحلّی، ج ۵، ص ۴۵، چاپ احمد محمدشاکر، بیروت: دارالجیل، بی تا.
[۲۷]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۳۶، قم ۱۳۶۳ ش.
جمع شدن تمام مخلوقات در این روز و گرفتن میثاق از آن‌ها بر ربوبیت خداوند متعال و نبوت پیامبر اکرم صلی اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم و ولایت حضرت علی علیه‌السلام. ۳ - وقایع تاریخی روز جمعهبنا بر احادیث، برخی وقایع مهم و تاریخی در این روز رخ داده است یا خواهد داد، از جمله: خلقت حضرت آدم و حوا علیهماالسلام، هبوط حضرت آدم به زمین ، پذیرفته شدن توبه آدم و وفات او، خاموش شدن آتش نمرود بر حضرت ابراهیم ، فرستاده شدن قربانی برای حضرت ابراهیم، برداشته شدن بلا از حضرت ایوب ، ولادت پیامبر اکرم و برخی معصومان علیهم‌السلام (از جمله حضرت علی و حضرت فاطمه و حضرت مهدی علیهم‌السلام)، واقعه غدیر خم ، ازدواج حضرت علی و حضرت زهرا، شهادت برخی بزرگان، [۳۲]
علی بن حسین (ع)، امام چهارم، الصحیفه السجادیه، چاپ محمدباقر موحدی ابطحی، قم ۱۴۱۱.
ظهور امام زمان ، نابودی لشکر سفیانی ، کشته شدن دجال ، و برپا شدن قیامت. [۳۳]
محمد بن ادریس شافعی، الامّ، ج ۱، ص ۲۴۰، چاپ محمد زهری نجار، بیروت) بی تا (.
[۳۴]
عبدالرزاق بن همام صنعانی، المصنف، ج ۳، ص ۲۵۹، چاپ حبیب‌الرحمان اعظمی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۵]
مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، ج ۳، ص ۶، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۳۸]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۷۳ـ۷۷، قم ۱۳۶۳ ش.
۴ - آثار نگاشته شده درباره جمعهدر باره ویژگی‌ها، آداب و احکام روز جمعه آثار بسیاری به استقلال تألیف شده، هم‌چنین در برخی کتاب‌ها ضمناً به این موضوع نیز پرداخته شده است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: الخصال شیخ صدوق (متوفی ۳۸۱)، جمال الاُسبوع اثر سید بن طاووس (متوفی ۶۶۴)، خصائص یوم‌الجمعة از شهید ثانی (متوفی ۹۶۵)، نور اللمْعَة فی خصائص الجمعة از سیوطی (متوفی ۹۱۱)، کتاب العروس فی خصائص یوم‌الجمعة و فضائله از جعفر بن احمد قمی (متوفی ۳۸۱)، ابواب‌الجنات فی آداب الجمعات از محمدتقی احمدآبادی (متوفی ۱۳۴۸)، زینة الاعیاد فی اعمال الجمعة از احمد شُکر (متوفی بعد از ۱۲۸۶)، الاسرار المُوَدَّعَة فی اعمال یوم‌الجمعة نوشته مصطفی بن ابراهیم (متوفی ۱۳۳۶)، التُحفة الکریمة فی الجمعة العظیمة از خلیل مَرتا (متوفی ۱۳۳۵). [۳۹]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۸۷۸۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۴۰]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۰۱، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۴۱]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۱۲۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۴۲]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص ۳۹۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۴۵]
حاجی خلیفه، ج ۱، ستون ۶۴.
[۴۶]
حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۲۷۸.
[۴۷]
حاجی خلیفه، ج ۲، ستون ۱۵۶۵.
[۴۸]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص ۷۴.
[۴۹]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج ۲، ص ۵۶.
[۵۰]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج ۲، ص ۲۴۴.
[۵۱]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج ۷، ص ۱۷۵.
[۵۲]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج ۱۱، ص ۱۸۱ـ ۱۸۲.
[۵۳]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج ۱۵، ص ۲۵۳.
[۵۴]
آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج ۱۵، ص ۳۴۴.
[۵۵]
یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیة و المعربة، ج ۱، ستون ۱۰۸۵، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۵۶]
عمررضا کحّاله، معجم‌المؤلفین، ج۱، ص۲۰۸، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت) بی تا (.
[۵۷]
عمررضا کحّاله، معجم‌المؤلفین، ج ۴، ص ۱۲۷، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت) بی تا (.
[۵۸]
عمررضا کحّاله، معجم‌المؤلفین، ج ۱۲، ص ۲۳۶، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت) بی تا (.
هم‌چنین منابع حدیثی و فقهی شیعه و اهل سنت باب یا باب‌هایی را به روز جمعه اختصاص داده‌اند. [۵۹]
مالک بن انس، المُوَطّأ، ج ۱، ص ۱۰۱ـ۱۱۳، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت ۱۴۰۶.
[۶۲]
احمد بن حسین بیهقی، السنن‌الکبری، ج۳، ص۱۷۰ـ۱۸۰، بیروت: دارالفکر،) بی تا (.
[۶۳]
عبدالحمید شروانی، حاشیة العلامة الشیخ عبدالحمید الشروانی، ج ۲، ص۴۶۴ـ ۴۸۰، در حواشی الشروانی و ابن قاسم العبادی علی تحفة المحتاج بشرح‌المنهاج، چاپ سنگی مصر ۱۳۱۵، چاپ افست) بیروت (: داراحیاء التراث‌العربی،) بی تا (.
[۶۴]
محمد بن احمد دسوقی، حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر، ج ۱، ص ۳۷۲ـ۳۹۰،) بیروت (: دار احیاء الکتب‌العربیة،) بی تا (.
۵ - عناوین جمعه در احادیثروز جمعه در احادیث با این عناوین آمده است: سید ایام، افضل ایام، [۶۵]
ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۳۴۴ـ۳۴۵، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۶۶]
احمد بن علی نسائی، سنن‌النسائی، ج ۳، ص ۹۱، بشرح جلال‌الدین سیوطی و حاشیه نورالدین بن عبدالهادی سندی، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
روز عید، روز اَزْهر، [۶۸]
کلینی، اصول کافی، ج ۱، ص۴۸۰.
[۷۰]
احمد بن حسین بیهقی، السنن‌الکبری، ج ۱، ص ۲۹۹، بیروت: دارالفکر،) بی تا (.
[۷۱]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج ۳، ص ۴۹۸، چاپ نجدت نجیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
روز شاهد، روز عتیق (رهایی از آتش دوزخ)، روز خدا، روز حجّت، (امام زمان عجل‌اللّه‌تعالی‌فرجه‌الشريف) روز مولود (به سبب ولادت پیامبر اکرم) و روز عبادت. [۷۲]
ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الا´ثار، ج ۲، ص ۵۸، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
[۷۳]
ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۳۴۹، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۷۶]
احمد بن حسین بیهقی، السنن‌الکبری، ج ۳، ص ۲۵۰، بیروت: دارالفکر،) بی تا (.
۶ - ویژگی‌های روز جمعهویژگیهای متعددی در احادیث برای روز جمعه ذکر شده است، از جمله آن‌که اگر کسی در روز جمعه فوت کند، از عذاب قبر در امان می‌ماند، [۸۱]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۱۱۶ـ ۱۱۷، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
در این روز عذاب از اهل برزخ برداشته و درهای جهنم گشوده می‌شود، [۸۳]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، ج۱، ص ۶۲، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۸۴]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، ج۱، ص ۱۲۰، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
خیر و کرامت برای بهشتیان فزونی می‌یابد، ارواح مؤمنان بازماندگانشان را زیارت می‌کنند، فرشتگان با پیامبر اکرم و اهل بیت علیهم‌السلام تجدید عهد می‌کنند [۸۷]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۴۹، قم ۱۳۶۳ ش.
[۸۸]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۵۷ -۵۹، قم ۱۳۶۳ ش.
و ثواب کارهای نیک دو برابر می‌شود. [۸۹]
کلینی، اصول کافی، ج ۳، ص ۴۱۴.
[۹۰]
نعمان بن محمد قاضی نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، ج ۱، ص۱۸۰، چاپ آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره) ۱۹۶۳ـ۱۹۶۵ (، چاپ افست قم) بی تا (.
[۹۲]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۹۸، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
۷ - اعمال و آداب روز جمعه۷.۱ - نماز جمعهدر منابع فقهی و حدیثی، اعمال و آداب گوناگونی برای روز جمعه ذکر شده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها اقامه نماز جمعه است. ۷.۲ - غسل جمعهاز دیگر آداب این روز به جا آوردن غسل جمعه است. ۷.۲.۱ - حکمبیشتر فقهای شیعه و اهل سنّت ، با استناد به احادیث بسیاری که در استحباب و فضیلتِ غسل جمعه وارد شده است، آن را از مستحبات مورد تأکید به شمار آورده‌اند (برای نظر اهل سنّت به این منابع رجوع کنید [۹۴]
عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن‌الدارمی، ج ۱، ص ۳۶۱ـ۳۶۲، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۹۵]
ابن عبدالبرّ، فتح‌المالک، ج ۲، ص ۲۳۷، بتبویب التمهید لابن عبدالبرّ علی موطّأ الامام مالک، ترتیب و تحقیق مصطفی صمیده، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
[۹۶]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۳۴ـ۳۶، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
؛ برای نظر فقهای امامی به این منابع رجوع کنید [۹۸]
حرّعاملی، وسائل الشیعة، ج ۱، ص ۹۴۳ـ ۹۴۷.
[۹۹]
محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج ۵، ص ۲۵، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.
[۱۰۰]
علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج ۹، ص ۲۶۸، تقریرات درس آیة اللّه خوئی، ج ۹، قم ۱۴۱۴.
).معدودی از فقهای متقدم شیعه و برخی از ظاهریان نیز حکم به وجوب غسل جمعه داده‌اند. [۱۰۱]
ابن بابویه، ج ۱، ص ۱۱۱، پانویس، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علیاکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.
[۱۰۲]
ابن حزم، المحلّی، ج ۲، ص ۹، چاپ احمد محمدشاکر، بیروت: دارالجیل، بی تا.
[۱۰۳]
ابن عبدالبرّ، فتح‌المالک، ج ۲، ص ۲۴۹، بتبویب التمهید لابن عبدالبرّ علی موطّأ الامام مالک، ترتیب و تحقیق مصطفی صمیده، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
[۱۰۴]
علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، ج ۹، ص ۲۶۸ـ۲۶۹، تقریرات درس آیة اللّه خوئی، ج ۹، قم ۱۴۱۴.
[۱۰۵]
محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف فی الفقه، ج ۱، ص ۶۷، تهران ۱۳۷۷ـ۱۳۸۲.
[۱۰۶]
محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج ۵، ص ۳، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.
۷.۲.۲ - حکمت تشریعبنا بر احادیث، حکمت تشریع غسل جمعه رعایت پاکیزگی، به‌ویژه از سوی نمازگزاران، بوده است. [۱۰۷]
ابن عبدالبرّ، فتح‌المالک، ج ۲، ص۲۴۰ـ ۲۴۱، بتبویب التمهید لابن عبدالبرّ علی موطّأ الامام مالک، ترتیب و تحقیق مصطفی صمیده، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
به نظر معدودی از نویسندگان اهل سنّت، امروزه با توجه به پاکیزگی و نظافت متعارف، حکمت تشریع غسل جمعه منتفی شده است و استعمال بوی خوش می‌تواند جانشین آن باشد. [۱۱۰]
ابن عبدالبرّ، فتح‌المالک، ج ۲، ص ۲۳۹، بتبویب التمهید لابن عبدالبرّ علی موطّأ الامام مالک، ترتیب و تحقیق مصطفی صمیده، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
[۱۱۱]
ابن عبدالبرّ، فتح‌المالک، ج ۲، ص ۲۴۹، بتبویب التمهید لابن عبدالبرّ علی موطّأ الامام مالک، ترتیب و تحقیق مصطفی صمیده، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸.
۷.۲.۳ - اطلاق حکمبیشتر فقهای شیعه و اهل سنّت استحباب یا وجوب غسل جمعه را مطلق دانسته‌اند [۱۱۲]
ابن بابویه، الهدایة فی الاصول و الفروع، ج۱، ص۱۰۲، قم ۱۴۱۸.
[۱۱۳]
یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المهذّب، ج۴، ص۵۳۳، بیروت: دارالفکر، (بی تا).
[۱۱۵]
ابن نجیم، البحرالرائق شرح کنزالدقائق، ج ۱، ص ۱۱۷، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷.
اما، برخی فقهای اهل سنّت آن را برای اشخاص خاصی مستحب شمرده‌اند، از جمله شرکت کنندگان در نماز جمعه یا کسانی که نماز جمعه بر آنان واجب است.بنا بر نظری دیگر، غسل جمعه هم برای شرکت کنندگان در نماز جمعه و هم برای کسانی که اهلیت شرکت کردن در آن را دارند، حتی اگر در نماز شرکت نکنند، مستحب است. [۱۱۶]
ابن قدامه، المغنی، ج ۲، ص ۲۰۲، چاپ افست بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۱۷]
عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی، فتح‌العزیز شرح‌الوجیز، ج ۴، ص ۶۱۶،) بیروت (: دارالفکر،) بی تا (.
[۱۱۸]
یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المهذّب، ج۴، ص۵۳۳، بیروت: دارالفکر، (بی تا).
۷.۲.۴ - ابتدای زمان غسلبهنظر بیشتر فقهای شیعه و اهل سنّت، ابتدای زمان غسل جمعه طلوع فجر است. [۱۲۰]
عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی، فتح‌العزیز شرح‌الوجیز، ج ۴، ص ۶۱۴،) بیروت (: دارالفکر،) بی تا (.
[۱۲۱]
یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المهذّب، ج ۴، ص ۵۳۴، بیروت: دارالفکر، (بی تا).
[۱۲۲]
منصور بن یونس بهوتی حنبلی، کشّاف‌القناع عن متن‌الاقناع، ج ۱، ص ۱۷۶، چاپ هلال مصیلحی مصطفی هلال، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۱۲۳]
محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج ۵، ص ۷، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.
معدودی از فقهای اهل سنّت طلوع خورشید و برخی دیگر زوال ( ظهر شرعی ) را ابتدای آن ذکر کرده‌اند و برخی، از جمله اوزاعی، انجام دادن آن را قبل از طلوع فجر نیز روا دانسته‌اند. [۱۲۴]
عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی، فتح‌العزیز شرح‌الوجیز، ج ۴، ص ۶۱۹،) بیروت (: دارالفکر،) بی تا (.
(برای تفصیل این حکم و لوازم فقهی آن به این منابع رجوع کنید [۱۲۵]
محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف فی الفقه، ج ۱، ص ۲۴۲، تهران ۱۳۷۷ـ۱۳۸۲.
[۱۲۶]
حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، ج ۲، ص۱۴۰، قم ۱۴۱۴ـ.
[۱۲۷]
عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی، فتح‌العزیز شرح‌الوجیز، ج ۴، ص ۶۱۴،) بیروت (: دارالفکر،) بی تا (.
[۱۲۸]
یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المهذّب، ج ۲، ص ۲۰۱ـ۲۰۲، بیروت: دارالفکر، (بی تا).
[۱۲۹]
یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المهذّب، ج ۴، ص ۵۳۲، بیروت: دارالفکر، (بی تا).
).۷.۲.۵ - پایان وقت غسلپایان وقت غسل جمعه، به نظر مشهور فقهای شیعه و اهل سنّت، زمان زوال (ظهر شرعی) است. برخی از فقهای شیعه احتمال استحباب غسل جمعه تا غروب آفتاب را مطرح کرده‌اند. [۱۳۰]
یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضره فی احکام العترة الطاهرة، ج ۴، ص ۲۲۶۲۲۷، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.
[۱۳۱]
محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج ۵، ص ۸۹، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.
[۱۳۲]
روح‌اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، ج ۱، ص ۹۷، تحریرالوسیله، نجف۱۳۹۰، چاپ افست قم) بی تا (.
[۱۳۳]
وهبه زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، ج ۱، ص ۳۸۷، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
برخی از فقهای اهل سنّت بهترین زمان غسل جمعه را پیش از رفتن به نماز جمعه دانسته‌اند. [۱۳۴]
محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف فی الفقه، ج ۱، ص ۶۷، تهران ۱۳۷۷ـ۱۳۸۲.
[۱۳۵]
جعفر بن حسن محقق حلّی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج ۱، ص ۴۴، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹.
[۱۳۶]
وهبه زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، ج ۱، ص ۳۸۷، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۷.۲.۶ - قضای غسلقضای غسل جمعه، به نظر مشهور فقها ، تا انتهای روز شنبه و به قولی دیگر تا شب شنبه و بنا بر حدیثی در تمام هفته است. [۱۳۷]
الفقه‌المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، والمشتهرب فقه‌الرضا، ج۱، ص ۱۲۹، مشهد:مؤسسه آل‌البیت، ۱۴۰۶.
[۱۳۸]
یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضره فی احکام العترة الطاهرة، ج ۴، ص۲۲۹، قم ۱۳۶۳۱۳۶۷ ش.
[۱۳۹]
ابوالقاسم بن محمدحسن میرزای قمی، غنائم الایّام فی مسائل الحلال و الحرام، ج ۱، ص ۲۵۷، قم ۱۳۷۵ ۱۳۷۸ ش.
[۱۴۰]
محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج ۵، ص ۱۹ ۲۳، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.
۷.۳ - آداب دیگر روز جمعهبرخی آداب و کارهای مستحب دیگر از دیدگاه علمای شیعه و اهل سنّت در روز جمعه عبارت‌اند از: استفاده کردن از عطر و چیزهای خوشبو کننده، مسواک زدن، کوتاه کردن مو و ناخن و شارب ، پوشیدن بهترین لباس ، فراهم کردن مایحتاج اهل خانه ، زیارت اهل قبور به‌ویژه قبر پدر و مادر ، شرکت در تشییع جنازه ، عیادت بیماران و صدقه دادن (برای نظر علمای اهل سنت به این منابع مراجعه کنید؛ [۱۴۱]
محمد بن ادریس شافعی، الامّ، ج۱، ص ۲۲۶، چاپ محمد زهری نجار، بیروت) بی تا (.
[۱۴۲]
ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ج ۱، ص ۳۴۸ـ ۳۴۹، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۴۳]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۳۶ـ۴۳، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۴۴]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۹۸، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۴۵]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۱۰۴ـ۱۰۵، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۴۶]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۱۰۹، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
برای نظر علمای شیعه به این منابع مراجعه کنید [۱۴۷]
الفقه‌المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، والمشتهرب فقه‌الرضا، ج۱، ص ۱۲۸ ۱۲۹، مشهد:مؤسسه آل‌البیت، ۱۴۰۶.
[۱۵۵]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۲۷۳، قم ۱۳۶۳ ش.
[۱۵۶]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۴۴۰ـ۴۴۱، قم ۱۳۶۳ ش.
).۸ - اعمال مکروه در روز جمعهانجام دادن برخی کارها نیز در روز جمعه مکروه شمرده شده است، از جمله حجامت کردن، سفر کردن پیش از ادای نماز جمعه، روزه گرفتن بدون دلیل موجه، اشتغال به کسب و کار و نیازهای دنیوی، صید و ذبح حیوانات و شعر خواندن. [۱۵۹]
علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع‌الزوائد و منبع الفوائد، ج ۵، ص ۹۲، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۱۶۰]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۱۱۵ـ۱۱۶، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۶۱]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۱۳۱، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۶۲]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۳۹ـ۴۱، قم ۱۳۶۳ ش.
[۱۶۳]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۴۵۴ـ۴۵۵، قم ۱۳۶۳ ش.
۹ - برترین روز هفتهروز جمعه ، در احادیث ، روز عبادت خوانده شده [۱۶۴]
ابن بابویه، کتاب‌الخصال، ج ۱، ص ۴۱۶، چاپ علیاکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ ش.
و به این دلیل برترین روز هفته دانسته شده است.به موجب احادیث، پیامبر اکرم و اصحاب ایشان و نیز ائمه علیهم‌السلام از روز پنج‌شنبه خود را برای به‌جا آوردن عبادات جمعه آماده می‌کردند. ۱۰ - مهم‌ترین کارهای عبادی روز جمعهاز مهم‌ترین کارهای عبادی روز جمعه این‌هاست: به‌جا آوردن نمازهای مستحب، مانند نمازهای نافله روز جمعه، نمازهای هدیه به پیامبر اکرم و حضرت فاطمه، نماز اعرابی و نماز جعفر طیار؛ [۱۶۸]
ابن طاووس، جمال‌الاسبوع بکمال العمل المشروع، ج۱، ص ۱۷۱ـ۱۹۱، چاپ جواد قیومی اصفهانی،) بی جا (: مؤسسه الا´فاق، ۱۳۷۱ ش.
[۱۶۹]
ابن طاووس، جمال‌الاسبوع بکمال العمل المشروع، ج۱، ص ۲۰۲ـ۲۰۶، چاپ جواد قیومی اصفهانی،) بی جا (: مؤسسه الا´فاق، ۱۳۷۱ ش.
[۱۷۰]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۱۸۸ـ۲۱۰، قم ۱۳۶۳ ش.
خواندن دعاهای اختصاصی روز جمعه؛ [۱۷۱]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۱۰۱، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۷۲]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۱۰۵، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۷۳]
زین‌الدین بن علی شهید ثانی، رسائل الشهیدالثانی، ج ۱، ص ۲۸۵ـ۲۸۹، قم ۱۳۷۹ـ۱۳۸۰ ش.
[۱۷۴]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۲۱۱ـ ۲۶۵، قم ۱۳۶۳ ش.
خواندن زیارت‌های خاص این روز، مانند زیارت امام حسین و امام زمان ؛ [۱۷۵]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۲۹۳ـ۳۰۳، قم ۱۳۶۳ ش.
[۱۷۶]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۴۱۴ـ۴۳۳، قم ۱۳۶۳ ش.
صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم؛ (برای صلوات خاص روز جمعه [۱۸۱]
ابن طاووس، جمال‌الاسبوع بکمال العمل المشروع، ج۱، ص۱۵۴ـ ۱۵۵، چاپ جواد قیومی اصفهانی،) بی جا (: مؤسسه الا´فاق، ۱۳۷۱ ش.
[۱۸۲]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص۱۰۲ـ ۱۰۴، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۸۳]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۲۸۲ـ۲۹۳، قم ۱۳۶۳ ش.
[۱۸۴]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۴۴۸ـ۴۵۲، قم ۱۳۶۳ ش.
) تلاوت قرآن به‌ویژه برخی سوره‌هایی که به خواندن آن‌ها سفارش شده است؛ [۱۸۵]
ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۲۷۲، بیروت: دارصادر،) بی تا (.
[۱۸۶]
ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۳۰۷، بیروت: دارصادر،) بی تا (.
[۱۸۷]
ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج ۱، ص ۳۱۶، بیروت: دارصادر،) بی تا (.
[۱۸۸]
عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن‌الدارمی، ج ۲، ص ۴۵۲، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۸۹]
عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن‌الدارمی، ج ۲، ص ۴۵۴، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۹۰]
محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح‌البخاری، ج ۱، ص ۲۱۴ـ۲۱۵،) چاپ محمد ذهنی افندی (، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۱۹۱]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۵۳، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۹۲]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۵۵، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۹۳]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۹۹، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۱۹۴]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۹۹ـ۱۰۴، قم ۱۳۶۳ ش.
دعا کردن و طلب مغفرت از خداوند ؛ [۱۹۶]
احمد بن حسین بیهقی، السنن‌الکبری، ج ۳، ص۲۵۰، بیروت: دارالفکر،) بی تا (.
[۱۹۷]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۷۴، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
(برای ادعیه خاص امام سجاد در روز جمعه به صحیفه سجادیه مراجعه کنید [۱۹۸]
علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۲۳۷ـ۲۴۳، الصحیفه السجادیه، چاپ محمدباقر موحدی ابطحی، قم ۱۴۱۱.
[۱۹۹]
علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۳۱۳ـ۳۱۶، الصحیفه السجادیه، چاپ محمدباقر موحدی ابطحی، قم ۱۴۱۱.
[۲۰۰]
علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۵۵۶ـ۵۵۷، الصحیفه السجادیه، چاپ محمدباقر موحدی ابطحی، قم ۱۴۱۱.
[۲۰۱]
علی بن حسین (ع)، امام چهارم، ج۱، ص ۵۵۹ـ۵۸۸، الصحیفه السجادیه، چاپ محمدباقر موحدی ابطحی، قم ۱۴۱۱.
) فراگیری دین؛ انتظار فرج ولی‌عصر و دعا کردن برای ظهور او. [۲۰۴]
ابن طاووس، جمال‌الاسبوع بکمال العمل المشروع، ج۱، ص ۳۰۷ـ ۳۱۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی،) بی جا (: مؤسسه الا´فاق، ۱۳۷۱ ش.
[۲۰۵]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۱۰۷، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
۱۱ - وقت استجابت دعا در روز جمعهبنا بر احادیث، در وقت خاصی از این روز دعا مستجاب می‌شود [۲۰۶]
ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، ج ۲، ص ۲۸۴، بیروت: دارصادر،) بی تا (.
[۲۰۷]
احمد بن محمد برقی، کتاب‌المحاسن، ج ۱، ص ۵۸، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم) ۱۳۳۱ ش (.
[۲۰۸]
کلینی، اصول کافی، ج ۳، ص ۴۱۶.
[۲۰۹]
محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح‌البخاری، ج ۱، ص ۲۲۴ـ۲۲۵،) چاپ محمد ذهنی افندی (، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۲۱۰]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۷۵ـ۷۶، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
(در باره این زمان به این منابع رجوع کنید [۲۱۱]
ابن طاووس، جمال‌الاسبوع بکمال العمل المشروع، ج۱، ص ۲۵۲، چاپ جواد قیومی اصفهانی،) بی جا (: مؤسسه الا´فاق، ۱۳۷۱ ش.
[۲۱۲]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۷۷ـ۸۱، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۲۱۶]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۶۵ـ۶۷، قم ۱۳۶۳ ش.
).۱۲ - شرافت برخی روزهای جمعهگفتنی است برای برخی از روزهای جمعه، از جمله جمعه‌های ماه‌های رجب و رمضان، شرافت و آداب خاصی ذکر شده است. [۲۱۷]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۴۷۳ـ۴۷۶، قم ۱۳۶۳ ش.
[۲۱۸]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۴۷۹ـ۴۸۱، قم ۱۳۶۳ ش.
۱۳ - شب جمعه۱۳.۱ - فضیلتدر احادیث، شب جمعه هم‌رتبه روز جمعه دانسته شده است و آن را شب فرود آمدن ملائکه به زمین، عرضه شدن کارهای افراد به پیامبر اکرم یا به ارواح نزدیکانِ تازه درگذشته انسان [۲۱۹]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۱۱۰، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۲۲۰]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۸۰، قم ۱۳۶۳ ش.
و شب سرور ائمه معرفی نموده است. ۱۳.۲ - اعمال و آداببرای شب جمعه اعمال و آدابی مطرح کرده‌اند، از جمله توبه ، عبادت، دعا و به‌جا آوردن نماز مستحب؛ [۲۲۵]
ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۷۱، چاپ علیاکبر غفاری، قم ۱۴۰۴.
[۲۲۶]
نعمان بن محمد قاضی نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، ج ۱، ص۱۸۰، چاپ آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره) ۱۹۶۳ـ۱۹۶۵ (، چاپ افست قم) بی تا (.
[۲۳۰]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۱۰۵ـ۱۱۴، قم ۱۳۶۳ ش.
[۲۳۱]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۳۰۴، قم ۱۳۶۳ ش.
تلاوت قرآن و به‌ویژه تلاوت چند سوره معیّن؛ [۲۳۲]
عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن‌الدارمی، ج ۲، ص ۴۵۴، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۲۳۳]
عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن‌الدارمی، ج ۲، ص ۴۵۷، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
[۲۳۴]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۵۴ـ۵۵، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۲۳۵]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص ۹۹ـ۱۰۰، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
[۲۳۶]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص ۸۷ ۹۹، قم ۱۳۶۳ ش.
صلوات فرستادن بر پیامبر اکرم [۲۳۷]
عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، ج۱، ص۱۰۲، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵.
و خواندن ادعیه از جمله دعای کمیل. [۲۳۹]
ابن طاووس، جمال‌الاسبوع بکمال العمل المشروع، ج۱، ص۱۲۹ـ ۱۳۵، چاپ جواد قیومی اصفهانی،) بی جا (: مؤسسه الا´فاق، ۱۳۷۱ ش.
[۲۴۰]
محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، ج۱، ص۱۱۵ـ۱۷۳، قم ۱۳۶۳ ش.
۱۴ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة. (۲) ابن ابی شیبه، المصنَّف فی الاحادیث و الا´ثار، چاپ سعید محمد لحّام، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹. (۳) ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، چاپ محمود محمد طناحی و طاهراحمد زاوی، بیروت ۱۳۸۳/۱۹۶۳، چاپ افست قم ۱۳۶۴ ش. (۴) ابن بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ۱۳۸۷. (۵) ابن بابویه، کتاب‌الخصال، چاپ علیاکبر غفاری، قم ۱۳۶۲ ش. (۶) ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علیاکبر غفاری، قم ۱۴۰۴. (۷) ابن بابویه، الهدایة فی الاصول و الفروع، قم ۱۴۱۸. (۸) ابن جوزی، زادالمسیر فی علم‌التفسیر، چاپ محمد بن عبدالرحمان عبداللّه، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۹) ابن حجر عسقلانی، فتح‌الباری بشرح صحیح البخاری، مصر ۱۳۴۸، چاپ افست بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۱۰) ابن حزم، المحلّی، چاپ احمد محمدشاکر، بیروت: دارالجیل، بی تا. (۱۱) ابن حنبل، مسندالامام احمد بن حنبل، بیروت: دارصادر،) بی تا (. (۱۲) ابن خُزیمه، صحیح ابن خُزیمه، چاپ محمد مصطفی اعظیمی، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲. (۱۳) ابن طاووس، جمال‌الاسبوع بکمال العمل المشروع، چاپ جواد قیومی اصفهانی،) بی جا (: مؤسسه الا´فاق، ۱۳۷۱ ش. (۱۴) ابن عبدالبرّ، فتح‌المالک، بتبویب التمهید لابن عبدالبرّ علی موطّأ الامام مالک، ترتیب و تحقیق مصطفی صمیده، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۸. (۱۵) ابن فارس. (۱۶) ابن قدامه، المغنی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۷) ابن ماجه، سنن ابن ماجه، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۱۸) ابن منظور، لسان العرب. (۱۹) ابن نجیم، البحرالرائق شرح کنزالدقائق، بیروت ۱۴۱۸/ ۱۹۹۷. (۲۰) محمدتقی اصفهانی، ابواب‌الجنّات فی آداب الجمعات: آئین جمعه، قم ۱۳۶۳ ش. (۲۱) یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضره فی احکام العترة الطاهرة، قم ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش. (۲۲) محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح‌البخاری،) چاپ محمد ذهنی افندی (، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۲۳) احمد بن محمد برقی، کتاب‌المحاسن، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، قم) ۱۳۳۱ ش (. (۲۴) منصور بن یونس بهوتی حنبلی، کشّاف‌القناع عن متن‌الاقناع، چاپ هلال مصیلحی مصطفی هلال، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۲۵) احمد بن حسین بیهقی، السنن‌الکبری، بیروت: دارالفکر،) بی تا (. (۲۶) حاجی خلیفه. (۲۷) حرّعاملی، وسائل الشیعة. (۲۸) روح‌اللّه خمینی، رهبر انقلاب و بن یانگذار جمهوری اسلامی ایران، تحریرالوسیله، نجف۱۳۹۰، چاپ افست قم) بی تا (. (۲۹) عبداللّه بن عبدالرحمان دارمی، سنن‌الدارمی، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۳۰) محمد بن احمد دسوقی، حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر،) بیروت (: دار احیاء الکتب‌العربیة،) بی تا (. (۳۱) دهخدا، لغت‌نامه دهخدا. (۳۲) عبدالکریم بن محمد رافعی قزوینی، فتح‌العزیز شرح‌الوجیز،) بیروت (: دارالفکر،) بی تا (. (۳۳) وهبه زحیلی، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴. (۳۴) یوسف الیان سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۳۵) عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، چاپ نجدت نجیب، بیروت ۱۴۲۱/۲۰۰۱. (۳۶) عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، نوراللمعة فی خصائص الجمعة، چاپ محمد سعید زغلول، بیروت ۱۴۰۵. (۳۷) عبدالرحمان بن ابیبکر سیوطی، الوسائل الی معرفة الاوائل، چاپ عبدالرحمان جوزو، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۳۸) محمد بن ادریس شافعی، الامّ، چاپ محمد زهری نجار، بیروت) بی تا (. (۳۹) عبدالحمید شروانی، حاشیة العلامة الشیخ عبدالحمید الشروانی، در حواشی الشروانی و ابن قاسم العبادی علی تحفة المحتاج بشرح‌المنهاج، چاپ سنگی مصر ۱۳۱۵، چاپ افست) بیروت (: داراحیاء التراث‌العربی،) بی تا (. (۴۰) زین‌الدین بن علی شهید ثانی، رسائل الشهیدالثانی، قم ۱۳۷۹ـ۱۳۸۰ ش. (۴۱) عبدالرحیم بن عبدالکریم صفی پوری، منتهیالارب فی لغة العرب، چاپ سنگی تهران ۱۲۹۷ـ ۱۲۹۸، چاپ افست ۱۳۷۷. (۴۲) عبدالرزاق بن همام صنعانی، المصنف، چاپ حبیب‌الرحمان اعظمی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۴۳) طبرسی، تفسیر مجمع البیان. (۴۴) فخرالدین بن محمد طریحی، مجمع‌البحرین، چاپ احمد حسینی، تهران ۱۳۶۲ ش. (۴۵) محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت) بی تا (. (۴۶) محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰. (۴۷) محمد بن حسن طوسی، الفهرست، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷. (۴۸) محمد بن حسن طوسی، کتاب الخلاف فی الفقه، تهران ۱۳۷۷ـ۱۳۸۲. (۴۹) حسن بن عبداللّه عسکری، الاوائل، چاپ عبدالرزاق غالب مهدی، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷. (۵۰) حسن بن یوسف علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، قم ۱۴۱۴ـ. (۵۱) علی بن حسین (ع)، امام چهارم، الصحیفه السجادیه، چاپ محمدباقر موحدی ابطحی، قم ۱۴۱۱. (۵۲) علی غروی تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی: کتاب الطهارة، تقریرات درس آیة اللّه خوئی، ج ۹، قم ۱۴۱۴. (۵۳) الفقه‌المنسوب للامام الرضا علیه‌السلام، والمشتهرب فقه‌الرضا، مشهد: مؤسسه آل‌البیت، ۱۴۰۶. (۵۴) محمد بن یعقوب فیروزآبادی، ترتیب قاموس‌المحیط، چاپ طاهر احمد زاوی، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹. (۵۵) نعمان بن محمد قاضی نعمان، دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام، چاپ آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره) ۱۹۶۳ـ۱۹۶۵ (، چاپ افست قم) بی تا (. (۵۶) محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵. (۵۷) علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، چاپ طیب موسوی جزائری، قم ۱۴۰۴. (۵۸) عمررضا کحّاله، معجم‌المؤلفین، دمشق ۱۹۵۷ـ۱۹۶۱، چاپ افست بیروت) بی تا (. (۵۹) کلینی، اصول کافی. (۶۰) مالک بن انس، المُوَطّأ، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت ۱۴۰۶. (۶۱) مجلسی، بحارالانوار. (۶۲) جعفر بن حسن محقق حلّی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ عبدالحسین محمدعلی بقال، نجف ۱۳۸۹/۱۹۶۹. (۶۳) محمد بن محمد مرتضی زبیدی، تاج‌العروس من جواهر القاموس، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۴/۱۹۹۴. (۶۴) مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، چاپ محمدفؤاد عبدالباقی، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۶۵) ابوالقاسم بن محمدحسن میرزای قمی، غنائم الایّام فی مسائل الحلال و الحرام، قم ۱۳۷۵ـ ۱۳۷۸ ش. (۶۶) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷. (۶۷) محمدحسن بن باقر نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج ۵، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱. (۶۸) احمد بن علی نسائی، سنن‌النسائی، بشرح جلال‌الدین سیوطی و حاشیه نورالدین بن عبدالهادی سندی، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۶۹) یحیی بن شرف نووی، المجموع: شرح المهذّب، بیروت: دارالفکر، (بی تا). (۷۰) علی بن ابوبکر هیثمی، مجمع‌الزوائد و منبع الفوائد، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸؛ ۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «جمعه در قرآن و حدیث»، شماره۴۸۶۴. رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | فضیلت ایام
|